Manastiri u Srbiji i srpske crkve, osim što predstavljaju zasenjujuće monumentalne građevine, označavaju i jedinstven mozaik istorije, umetnosti i tradicije jednog naroda, te kroz njih možemo spoznati i njegov holistički kulturni entitet.
Prema rečima mnogih istoričara, Srbija važi za uporište najrazličitijih kultura u Evropi, a tome svedoči i činjenica da se na njenoj teritoriji danas nalazi 405 manastira Srpske pravoslavne crkve, kao i 78 katoličkih crkava.
Kako su crkve i manastiri u Srbiji unikatni kulturni spomenici, naredni redovi biće posvećeni upravo detaljnijoj analizi ovih verskih zdanja kako bismo vam približili njihov značaj i veličinu.
Pravoslavne crkve u Srbiji su inicijalno nastale prema skicama rimske bazilike, a sazdane pod uticajem romanike. Ovaj umetnički stil je vremenom zamenjen grčko-vizantijskim stilom, kako bi tokom srednjovekovnog perioda zadobio svoj karakterističan izgled, tj. izgled raškog i moravksog stila.
Srpska pravoslavna crkva ili obnovljena Pećka patrijaršija danas predstavlja jedinstvenu i autokefalnu instituciju koja neguje liturgijsko, kanonsko i dogmatsko jedinstvo sa ostalim pomesnim crkvama (zajednicama koje ujedinjuju više eparhija jedne šire oblasti unutar same Pravoslavne crkve).
Istorijski podaci nalažu da je srpski narod primio hrišćanstvo u 7. veku, međutim u tom periodu još uvek nisu imali sopstvenu zvaničnu sakralnu organizaciju, već su se nalazili pod jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije. Svoju samostalnost, odnosno autokefalnost, Srbija stiče tek 1219. godine – nakon što je Sveti Sava stekao titulu prvog arhiepiskopa.
U ovom razdoblju nastaje potreba za građenjem religijskih objekata koji će verodostojno odliskati crkvene norme i koji će služiti za obavljanje sakralnih rituala.
Srpska arhiepiskopija, sa eparhijskim središtima u manastirima, beleži svoje postojanje sve do 1346. godine, kada je Joanikije II na crkvenom saboru u Skoplju uzdignut na rang patrijarha kako bi krunisao Dušana Silnog za cara. U skladu sa tim, Srpska arhiepiskopija je nasledila zvanje patrijaršije, a kako se prethodno sedište nalazilo u Peći, ona je nazvana Pećkom patrijaršijom.
Ovim poduhvatom je izazvan srpsko-grčki crkveni spor koji je okončan 1375. godine zahvaljujući knezu Lazaru i carigradskom patrijarhu Filoteju.
Provalom Osmanlija na teritoriju Srbije, proces izgradnje pravoslavnih bogomolja je zaustavljen, kako bi se obnovio prevlašću dinastije Karađorđević. Ova etapa označava novo poglavlje u religijskoj arhitekturi, jer nastupa nacionalni stil izgradnje.
Pravoslavne crkve u Srbiji su konstrusiane tako da se celokupan prostor odlikuje simbolikom liturgije, odnosno da je ljudima konstantno na raspolaganju mesto za bogosluženje. Ono što je zajedničko svim pravoslavnim crkvama jeste zamisao da je ova institucija mesto na kome će se osobe povezati sa Bogom kroz participaciju u liturgiji, međutim one se arhitektonski mogu razlikovati u zavisnosti od momenta nastanka.
Tzv. pravoslavni hramovi su koncipirani od 3 segmenta – priprata ili predvorja (narteksa), potom srednjeg dela hrama koji se najčešće označava kao brod (naos) i oltara. Sam enterijer pomenutih hramova se tradicionalno ukrašava freskama i ikonama, koje se danas smatraju umentičkim delima gotovo neprocenjive vrednosti.
Još jedna od distinkcija se odnosi na broj kupola. Naime, crkve mogu imati po 2, 3 5, 7 ili 13 kupola, u zavisnosti od simbolike iza njih.
Tako, 2 kupole označavaju Božju i ljudsku prirodu Isusa Hrista, 3 su sinonim za tri lica Svete Trojice, 5 predstavlja sina Božjeg i 4 evangelista, a 7 kupola zapravo 7 dana Božjeg tvorenja. Trinaest kupola je nešto ređa pojava i one se neretko označavaju kao arhitektonsko čudo.
Takođe, još jedna od crkvenih arhitektonskih normi nalaže da se hramovi postavljaju u pravcu istok-zapad. U skladu sa tim, istočni deo ima veći značaj jer se tu smešta oltar – najsvetiji segment ove verske institucije. On dalje sadrži časnu trpezu, proskomidiju i đakonik. Poslednji važan segment se odnosi na pevanicu, odnosno vizuelno odvojenu celinu na kojoj se nalaze pojci koji aktivno učestvuju na službi – bilo putem pevanja ili iščitavanjem određenih crkvenih tekstova.
Katoličke crkve u Srbiji su druge najzastupljenije religijske institucije, usled činjenice da Katoličanstvo ima najviše pristalica nakon Hrišćanstva u zemlji. Prema popisu iz 2011. godine, naša država broji više od 350 000 katolika, što čini oko 5% ukupnog stanovništva. Najveći broj njih je stacioniran u Vojvodini, te je u ovoj regiji rasprostranjeno najviše katoličkih hramova.
Katolička verska zajednica u Srbiji se smatra konstituitivnim delom Međunarodne biskupske konferencije Sv. Ćirila i Metodija. U skladu sa tim, katolička hijerarhija podrazumeva jednu nadbiskupiju, četiri eparhije i jednu apostolsku administraciju, odnosno:
Beograd se kao biskupija pominje još u 4. veku – tada su se na teritoriji naše zemlje nalazile i biskupije Semendrija (Smederevo), potom Naissus (Niš), Viminacijum (Kostolac) kao i Remesijana (Bela Palanka). Sve pomenute biksupije su se nalazile pod jurisdikcijom Sirmujske mitropolije (Sremska Mitrovica).
Jedan vek kasnije, usled provale varvarskih plemena, administrativno sedište prethodno pomenutih sakralnih institucija je bilo preneto iz Sirmijuma u Solun. Tokom 8. i 9. veka dolazi do pokrštavanja Srba i Bugara od strane Carigradske patrijaršije, a tokom tog perioda izbijaju i ratni sukobi između Vizantije, Bugarske i Ugarske zarad Balkanskog poluostrva. U sklopu Vatikanske arhive, istoričari su iznašli podatak o postojanju Beogradske biskupije i to za vreme Bugarske vladavine nad današnjom prestonicom države.
Beogradska biskupija je dalje beležila značajan broj oscilacija u postojanju, ali je ona, za vreme austrijske vladavine nad današnjom užom Srbijom, ponovo uspostavljena. Prema skorašnjim podacima, njena današnja površina iznosi oko 50 000 km2, i zahvata celu Srbiju izuzev Vojvodine i Sanžaka, a broji čak oko 40 000 vernika.
Nadbiskupija je podeljena na 18 župa od kojih se 6 nalaze u Beogradu, jedna u Valjevu, Šapcu, Boru, Zaječaru, Kraljevu, Kragujevcu, Aleksincu, Nišu, Smederevu, Jagodini i Ravnoj Reci.
Beogradska metropolija, kojoj pripadaju i Zrenjaninska i Subotička biskupija, je osnovana 1986. godine zahvaljujući papi Ivanu Pavao II.
Bazilike i katedrale u Srbiji su osnovane po uzoru na rimske bazilike. Njihova inicijalna konstrukcija se odnosila na 3 broda koja su razdvojena stubovima, potom na galeriju, apsidu i ulazni deo, odnosno tzv. atrijum.
Nakon brojnih stilskih izmena, odnosno posle predromanike i romanike, katolička crkva formira svoj prepoznatljiv izgled – oblik latinskog krsta. Tokom ovog perioda, verski objekti su se odlikovali masovnim i glomaznim zidovima.
Nakon toga, odnosno tokom gotike, renesanse, baroka i rokokoa, katolička crkva je drastično izmenila svoj izgled. Tokom perioda gotike, krasile su je oštre linije i šiljasti lukovi, da bi oni bili zaobljeni dolaskom renesanse.
Barok je doprineo da do izražaja dođu raskoš i otmenost, te su tada nastale famozne kitnjaste religiozne građevine, koje su neretko i dan danas omiljeni objekti turista širom sveta.
Manastiri Srbije zaista važe za unikatne građevine koje odišu jednostavnošću i otmenošću. Važno je imati na umu da se crkve i manastiri razlikuju po arhitekturi, statusu i svrsi. Manastiri se definišu kao religijski objekat u kome živi verska zajednica (monasi) koja se strogo pridržava jedne povelje.
Ova verska bogomolja se sastoji od kompleksa zgrada u kojima se obavlja bogoslužje i domaćinstvo. Takođe, u skladu sa statusom, postoje muški manastiri u Srbiji, kao i ženski manastiri u kojima monahinje vode posed.
Kada se spominju manastiri Srbija se može pohvaliti izuzetnim brojem ovih bogatih verskih zdanja. Spisak manastira u Srbiji, tačnije spisak manastira Srpske pravoslavne crkve je formiran na osnovu eparhija ( crkvena oblast koja se nalazi pod upravom jednog episkopa). Od 405 bogomolja, 54 je proglašeno spomenicima kulture. S tim u vezi, na listi svetske kulturne baštine UNESCO su se našli manastiri Studenica i Sopoćani, kao najpoznatiji manastiri u Srbiji. Pored njih, na listi se nalazi i Pećka Patrijaršija (po mnogima najstariji manastir u Srbiji, odnosno na tadašnjoj teritoriji), potom Gračanica, Visoki Dečani i crkva Bogorodice Ljeviške u Prizrenu.
Manastiri Vojvodine su tokom vekova svog postojanja stekli naziv “srpski Atos”. Ovo je prvenstveno iz razloga što je na teritoriji Fruške Gore podignuto čak 35 pravoslavnih svetih mesta, od koji je sačuvano 17 manastira. Svih 17 verskih objekata je nastalo u periodu od 15. do 17. veka kao zadužbine tadašnje vladajuće porodice Branković, koja se pritom ugledala na čuvene Nemanjiće tokom izgradnje.
Ono što je interesantno jeste činjenica da su svi ovi manastiri izgrađeni u krugu od 50 kilometara dužine i stoga predstavljaju istinske arhitektonske bisere. Jedan od poznatijih manastira u ovom podneblju je zasigurno manastir Krušedol u kome počivaju mošti patrijarha Arsenija II Čarnojevića, kao i kneginje Ljubice Obrenović i kralja Milana Obrenovića.
Pored njega, Šišatovac poseduje versku instituciju koja je poznata po datumu kada su monasi prelazili iz manastira Žiče 1520. godine jer su bili isterani od strane Turaka. Najstarija crkva u Vojvodini jeste Hram Svetog Nikolaja, koju su sagradili pravoslavni Srbi koje je predvodio Arsenije Čarnojević.
Vojvodinu odlikuju i mnogobrojne katoličke crkve poput čuvene crkve Ime Marijino koja je locirana u Novom Sadu, kao i crkve Svetog Jovana Krstetelja u Ečki (opština Zrenjanin).
Crkve i manastiri u Šumadiji čuvaju mnoge vekovne tradicije i svetinje. Ovde je smešten čuveni manastir Studenica koju je osnovao župan Stefan Nemanja, a 1206. godine na mesto igumana dolazi Rastko Nemanjić zahvaljujući kome ovaj manastir postaje kulturni, umetnički, medicinski i duhovni centar naše države.
Pored njega, locirani su i manastir Gradac, potom Žiča, Sopoćani, Ljubostinja, Kaona, ali i Petrova crkva u Novom Pazaru.
Crkve i manastiri koji su podignuti na teritoriji Južne Srbije važe za jedne od najplemeniijih verskih zdanja. U gradu Nišu je smeštena čudotvorna crkva Uspenja Presvete Bogorodice. Njeni temelji su otkriveni davne 1907. godine kada je jedan meštanin Donje Vrežine u snu video lokaciju ovoh verskog objekta. Na ovom mestu su pronađeni kandilo, drveni krst i ikona Presvete Bogorodice. Od tog momenta, pa sve do 1926. godine.
U Zapadnoj Srbiji je lociran srednjovekovni manastir Mileševa, zadužbina kralja Stefana Vladislava u prvoj polovini 8. veka. Pored ove svetinje, na ovom području se nalaze i manastiri Tronoša, Uvac, Pustinja, Banja, Ćelije i Rača.
U prethodno pomenutom manastiru Mileševa se nalazi i čuvena freska „Beli Anđeo„, koja predstavlja samog Anđela Gospodnjeg odevenog u hiton. Ovo umetničko delo je kreirao nepoznati grčki slikar u 13. veku. Tokom 16. veka je ona bila prekrivena drugom freskom, te je ostala skrivena sve do 20. veka kada je restaurirana.
Istočna Srbija je dom nekih od najvećih svetinja u ovom delu regiona. Ovde je smešten čuveni manastir Manasija (Resava), kao i manastir Ravanica, Gornjak, Sveti Roman i Prohor Pčinjski.
Ovde se nalaze i tzv. seoske crkve, koji su po mnogima u rangu sa najlepšim manastirima u Srbiji. Među njima je i Trška crkva posvećena Rođenju Presvete Bogorodice, kao i crkva brvnara u selu Četereže koja potiče iz 1805. godine i važi za jednu od, ako ne i najstariju crkvu u Srbiji ovog tipa.
Ženski manastiri u Srbiji su prema mnogima najunikatnija verska zdanja u državi. Kada se samo spomenu ženski manastiri Fruška Gora je većini prva asocijacija, jer se na ovom mestu nalazi najveći broj ovih monumentalnih religijskih objekata. Mala Remeta ili Remetice je manastir koji je osnovao kralj Dragutin nemanjić, a koji je podignut u vreme praznika Bogorodičin pokrov.
Pored njega, u nekadašnjem Petrvogradu, odnosno današnjem Zrenjaninu se nalazi famozna manastir Svete Melanije. ovo versko zdanje je podignuto 1935. godine kao zadužbina episkopa banatskog dr Georgija Letića. Sestra episkopa je nastavila da vodi brigu o podizanju manastira, nakon njegove smrti i ova institucija je završena 1938. godine. Manastir je osvetio episkop bački Irinej naredne godine na Mitrovdan.
Ono po čemu je ovaj verski objekat posebno značajan jeste što se unutar njegovih zidina čuva Prestono Jevanđelje koje je štampano 1663. godine u Moskvi, i koje se nalazi pod zaštitom države.
Nadamo se da vam je ovaj članak bio poučan, koliko i interesntan, te da smo vas inspirisali i podstakli da se odvažite i sami istražite neke od ovih neverovatnih verskih i kulturnih spomenika.
Crkveni kalendar za 2023. godinu će vam omogućiti da na jednom mestu imate sve važne verske datume, crvena slova i slave. Crkveni kalendari služe kao
Perast se nalazi u samom središtu Bokokotorskog zaliva tačno nasuprot moreuza Verige. Orijentisan je ka Jugo-Zapadu i osunčan od ranih jutarnjih sati pa sve do
PODRŽITE NAŠ RAD
Kontaktijte nas za saradnju na beseda@beseda.rs
Izrada web sajtova: Avokado.rs